Sampé uroë nyoë, gohlom na ceunatat nyang jeuët tayakin thôn pajan phôn trôh ureuëng Acèh u da’irah Yan.
Teutapi, saboh fakta sijarah nyang peunténg geupeunyata bahawa trôh ureuëng ureuëng Acèh u Yan na meukayét deungön prang Olanda keu keusôltanan Acèh.
Na saboh riwayat geupeugah bahawa ureuëng Acèh paléng ramè geujak u Yan nibak thôn 1900-1915.
Punca phôn sabab-musabab nakeuh meusabab Acèh geumeuprang ngön Olanda.
Bak masa prang nyan, cukôp ramè ulama nyang na di Acèh geuduëk keu ulèë peurlawanan Rakyat geuprang Olanda.
Meusabab nyan, ulama meuseureuta peungikôtgeuh jeuët keu sasaran Olanda.
Na geupeugah cit bahawa ureuëng Acèh nyang awai phôn neuteuka u Yan teubagi lam lhèë boh tumpok, yakni:
1. Peureuté ulama nyang peureunoë éleumèë agama ngön ureuëng beuët nyang tuntôt éleumèë.
2. Rakyat nyang pluëng nibak hadeuëb that prang, lheuëh nyan geupuga blang ngön lampôh bak geumeugoë.
3. Peureuté ureuëng meukat.
Bak antara bôkeuti nyang jeuët keu deunukông neuteuka ureuëng Acèh u Yan bak akhé abad keu 20 masihi nakeuh jirat ulama Acèh ngön na meupadub-padub boh batèë bak saboh lampôh jirat jameun ureuëng Acèh bak gampông Achèh di Yan.
Bak salah saboh batèë jirat di sinan meutuléh nan Syeikh Omar nyang neuwafeuët bak thôn 1329 H (1909 M).
Na cit meupadub-padub boh batèë jirat laèn nyang mantöng jeuët tabaca, yakni na meutuléh Haji Abas bin Qasim ngön Hajah Mayah binti Haji Abu Bakar nyang meuninggai bak thôn 1919 M.
|
Papeuën nan bak ceuë gampông Kampung Acheh nyang geupuga lé Muhammad Arsyad (Foto: Utusan.my)
|
Keulompok ureuëng Acèh nyang jak u Yan geupimpén lé sidroë ulama nyang nan gobnyan Teungku Muhammad Arshad (Teungku di Balè) geuikôt lé keuluwarga meuseurta ureuëng nyang ikôt gobnyan.
Na aneuk murid gobnyan dari Acèh lagèë Teungku Haji Muhammad Kruëng Kalé ngön Teungku Hasballah Indrapuri.
Seulaén nibak nyan, ulama Acèh nyang jak u gampông Achèh, Yan yakni Syeikh Omar bin Auf atawa nyang leubèh geuturi ngön nan Teungku Chik Lam U, Teungku Haji Musa atawa Teungku Lam Suro ngön Teungku Chik Lam Bhuk.
Ureuëng nyan dudoë geupuga Kampung Acheh lom lheuëh nyan geupeudöng saboh teumpat bak meureunoë agama Éseulam di sinan nyang geubôh nan Madrasah al-Irsyadiyah al-Diniyah bak thôn 1902 masihi.
Lheuëh nyan, makén ramè ureuëng Acèh nyang neuteuka u Yan, teumasôk muridneuh nyang nan gobnyan Teungku Bidau al-Hafidz.
|
meunasah Al-irsyadi di Kampung Acheh (Foto: Utusan.my) |
Teuma Syeikh Omar bin Auf nyang gobnyan cit sidroë ulama nyang ka neuduëk di sinan geutinggai meupadup droë aneukgeuh.
Ureuëng nyan nakeuh Ahmad Hasballah (Abu Indra Puri), Mohd Dahan (Abu di Yan), Abu Lam U ngön Abdul Hamid Teungku Aneuk Batèë.
Jinoë, aneuk cucoë ureuëng nyan keuh nyang hiroë satöh seureuta geujaga reusam Acèh di Kampung Acheh, Yan, Keudah, Malaysia.
Trôh neuteuka Teungku Arshad ngön ulama laén u Yan geuikôt cit lé cèëdarageuh ngön ureuëng ikôt ngön murid-murid ureuëng nyan di Acèh.
Ureuëng nyan geuikôt para ulama sabab geuneuk tuntôt éleumèë agama sabab di Acèh teungöh kacho kareuna prang ngön Olanda.
Ureuëng nyan geumeureunoë beuët bak meunasah nyang geupeugöt lé Teungku Arshad.
Seubagoë teumpat geuduëk beugi ureuëng meureunoë, geupeugöt lom meupadub-padub boh balè nyang toë ngön meunasah.
Geupeugah ka rab na 30 boh balè nyang geupeudöng.
|
Pusat Hiroë Gampông Acèh, Kampung Acheh, Yan, Keudah (Foto: lamurionline.com) |
Peureuté ureuëng hijeurah nyang geupimpén lé kawôm ulama nyan geumeung useuha meugoë deungön geungui cara “breuëh sigupai”.
Meumakna, nyang ladôm wasé panèn geukeubah untôk geubloë sinjata nyang lheuëh nyan geukirém u Acèh.
Geupeubuët buët lagèë nyan cukôp tréb, hingga trôh Teungku Abdul Jalil, sidroë ulama di Lamno, u Yan.
Gobnyan geupiyôh u Yan lam perjalanangeuh geuneuk jak u India untôk geujak mita éleumèë.
Teungku Abdul Jalil geuduëk di Yan leubèh kureuëng na meu sithôn.
Gobnyan lheuëh nyan geubri nasihat keu ureuëng Acèh di Yan ngat bèk geukirém lé pèng atawa sinjata u Acèh.
Meuneurôt gobnyan, h’ana guna peusapat pèng ngön geubloë beudé bak awak Inggréh di Pulo Pinang, sabab Inggréh pih h’ana jiôh bida ngön Olanda, bansa peunjajah.
Môngkén pih sinjata nyang tabloë sinjata nyang h’ana göt jipeubloë. Teungku Abdul Jalil geuyuë ngui pèng nyang ka meupeusapat nyan untôk geupeugöt meunasah seubagoë teumpat aneuk-aneuk Acèh jimeureunoë éleumèë agama ukeuë.
Nasihat Teungku Abdul Jalil geuteurimöng ngön seunang até lé ureuëng Acèh di Yan.
Seujak nyan, ureuëng Acèh geupeusapat pèng ngön meuhasé geupeudöng sikula agama.
Sikula agama nyang geupeugöt nyan jeuët keu cabeuëng phôn geupeudöng Maktab Mahmud di Yan, Keudah.
Peureuté ulama nyan geupeureunoë ureuëng gampông inan sampé neuwafeuët.
Syeikh Omar bin Auf geuseumiyub lam lampôh jirat éseulam nyang na di likôtdi Maktab Mahmud Yan, Syeikh Teungku Arshad geuseumiyub lam kawasan bukét, Kampung Acheh, Merbok, ( lam riwayat laén geupeugah gobnyan meuninggai di Ië Leubèë, Pidië, Acèh.***